سیتی دایورسیتی گروپ
پیشگفتار
صنعت حفاري جالبترين و هيجان انگيزترين فصل داستان نفت، اين انرژي عظيم خدادادي مي باشد. چرا كه شرح تلاش سخت، بيامان و
غرورانگيز انسان است كه با سلاح دانش و تجربه با طبيعت بكر و سرسخت و نيروهاي مرموز آن به مبارزه برميخيزد تا براي ارتفاء زندگي انساني به گنجينههاي پنهان در دل زمين دست يابد. بيجهت نيست كه دكل حفاري سمبل صنعت نفت بوده و در آرم بيشتر سازمانها، شركتهاي نفتي و نيز كتب و مجلات مربوط به نفت ديده ميشود. انسان با ابزار خود، كوهستانها و صخرههاي آنرا كه سمبل مقاومت و پايداريست خرد و ريز ميكند. هر سنگي در اعماق زمين بمراتب سختتر از سنگ خارا است و دندانههاي برنده و فولادين متههاي حفاري را ميسايد و زايل ميكند و از كار مياندازد. اما انسان با مته ديگري كار خود را ادامه ميدهد. در اين هنگام كه طبيعت صلابت انسان را ميبيند به غليان در ميآيد و براي بدام انداختن و نابودي ابراز و وسايل انسان، نيروهاي مرموز و ناشناخته خود را بكار مياندازد و يا جريان قوي از گاز و نفت را بداخل چاه فرستاده و تمام ابزار و وسايل انسان را با كوچكترين تعلل او، به كام آتش مي برد.
در اين مبارزه، متههاي حفاري به مخازن اعماق زمين نقب ميزنند تا انسان از نفت و گاز انباشته در آن بهرهبرداري كند. اما در عين حال هر چاه مجرايي است به اعماق قرون و اعصار و كاوشي است در دل تاريخ براي پي بردن به بسياري از اسرار طبيعت ناشناخته و بررسي تجربي و عيني روند پيدايش و تحولات زمين و پوسته آن و ارزيابي درستي يا نادرسي اطلاعاتي كه از طريق علوم زمينشناسي و ژئوفيزيك و غيره جمعآوري شده است. از نظر کاربرد مته ها را معمولا” به دو دسته مته های حفاری و مته های مغزه گیری تقسیم می نمایند که البته در هر دسته از انواع مختلف ابزارهای برنده و طرحهای مختلف تاج و آبرو استفاده می نمایند.
بنظر ميرسد فن حفر كردن زمين بهمان كهنسالي تاريخ زندگي اجتماعي انسان باشد. او در ابتدا بمنظور يافتن آب با دست و ابزار طبيعي و سپس با ابزار ساده ساخت دست خود، زمين را حفره ميكرد. پس از آن براي استخراج نمك از جريانهاي آب نمك زيرزميني، چينيها در 600 سال قبل ازميلاد نوعي حفاري ضربهاي ابداع كرند. اين ابداع به مرور شكل توسعه يافتهاي درآمد و تا 1800 سال بعد از ميلاد با اين روش چاههائي با عمق 60 متر را حفاري ميكردند.
اولين چاه نفت در سال 1859 حفاري شد. پس از آن براي سرعت بخشيدن بكار در سال 1930تكنولوژي حفاري دوراني جانشين حفاري ضربهاي شد. اين روش در مقايسه با حفاري ضربهاي ميتوانست تا اعماق خيلي بيشتري از زمين نفوذ كند. در ابتدا منابع سطحي و كمعمق نفت مورد بهرهبرداري قرار ميگرفت ولي اكنون با حفاري چاههاي بسيار عميق ميتوان از لايههاي نمكي مربوط به دورانهاي قديم زمينشناسي بهرهبرداري نمود.
تاريخچه حفاري در ايران به سال 1270 شمسي برميگردد. زمانيكه اولين چاه نفت در ناحيه دالكي واقع بين شيراز و بوشهر توسط انگليسيها حفاري شده كه البته نتيجهاي نداشت، پس از آن به جستجوي نفت در جزير قشم پرداختند كه بيحاصل بود. در سال 1280 شمسي قرارداد دارسي منعقد شد كه پس از هشت سال جستجو در مناطق قصر شيرين، رامهرمز و نفتون در سال 1287 اولين چاه نفت، در ميدان نفتي مسجدسليمان در عمق 360 متري به نفت رسيده و به ارتفاع 20 متر فوران كرد و با اين چاه ميدان نفتي عظيم مسجدسليمان كشف گرديد كه اين خود آغاز صنعت نفت ايران و خاورميانه بود. بعد از اين تاريخ عمليات حفاري بمنظور توسعه منطقه مسجدسلميان و نيز اكتشاف منابع جديد گسترش پيدا كرد. در سال 1304 ميدان نفتي هفتكل و از آن به بعد ميدانهاي گچساران، آغاجاري و پازنان كشف گرديد. عمليات حفاري تا سال 1332 توسط شركت نفت ايران و انگليس انجام ميگرديد. پس از كودتاي 28 مرداد و انعقاد قرارداد اسارت بار كنسرسيوم، يورش شركتهاي حفاري نيز همراه آن شروع گرديد و در سال 1351 با گران شدن قيمت نفت، تعداد دكلهاي حفاري بطور ناگهاني رو به فزوني گذاشت.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1358 از بهم پيوستن بيش از 30 شركت مختلف، شركت ملي حفاري ايران تشكيل گرديد كه طبق اساسنامه خود عهدهدار اجراي عمليات حفاري در تمام ايران شده است.
بطور كلي عمليات حفاري نفت و گاز شامل سه بخش عمده اكتشافي توصيفي و توسعهاي است. با توجه به اينكه منابع نفتي ايران در خليج فارس و مناطق نفتخيز است دو نوع عمليات حفاري با دكلهاي دريايي و دكلهاي مناطق نفتخيز صورت ميپذيرد كه اجراي هر دو نوع اين عمليات بعهده شركت ملي حفاري است. ولي برنامهريزي، هدايت و راهبري آن بسته به مكان و نوع عمليات تفاوت
ميكند.
مختصراً اشاره ميشود كه برنامهريزي و نظارت بر اجراي عمليات حفاري اكتشافي در خشكي به
عهده اداره اكتشاف تهران و در دريا بعهده مديريت توليد مناطق دريايي (فلات قاره) ميباشد. در اين ميان اداره كل حفاري توليد مناطق نفتخيز جنوب از جايگاه خاصي برخوردار است كه مسئوليت
تهيه و طراحي برنامه حفاري چاههاي توصيفي، توسعهاي و نيز تعمير چاههاي نفت و گاز و نيز نظارت مستمر بر حسن اجراي آنرا در تمام ميدانهاي واقع در مناطق نفتخيز جنوب بعهده دارد كه در حال حاضر نظارت تعداد بسيار كمي از اين ميادين به شركتهاي تازه تشكيل شده مهندسي توسعه نفت و نفت مركزي واگذار شده است و کارگاه ابزار در گردش نیز یکی از کارگاه های تابعه این اداره می باشد که وظیفه ی نگهداری و تعمیرات وسایل مختلف حفاری اعم از مته، لوله، جار و .... را بر عهده دارد.شایان ذکر است که در این کارگاه چیزی بالغ بر 8000 وسیلهی مربوط به حفاری نگهداری می شود.
آشنايي با اداره مهندسي حفاري و نقش آن در مديريت توليد مناطق نفتخيز جنوب
اداره مهندسي حفاري يكي از قسمتهاي اداره كل حفاري بوده و شامل سه بخش برنامهريزي، شيمي و كالا و ابزار در گردش ميباشد كه نقش
اصلي و محوري تنظيم و اجراي برنامه پنجساله حفاري توليد مناطق نفتخيز جنوب را برعهده دارد
بخش برنامه ريزي
برنامه پنج ساله حفاري نه تنها استخوانبندي فعاليتهاي مديريت توليد مناطق نفتخيز جنوب را تشكيل ميدهد بلكه كليه فعاليتها و سياستگذاريهاي در سطح وزرات نفت اكثراً بطور مستقيم و برخي غيرمستقيم در ارتباط تنگاتنگ با آن تنظيم ميشوند و لذا با توجه به تك محصولي بودن كشور اينكه حدود 80% توليد مربوط به مناطق خشكي بدون اغراق ميتوان گفت كه پايههاي برنامهريزي توسعه اقتصادي كشور در گرو به ثمر نشستن همين برنامه ميباشد بدين طريق با توجه به اهميت فوقالعاده و حساسيتهاي شديد سياسي/ اقتصادي آن، نقش تعيين كننده تعهد، تخصص و تلاش بيامان در طراحي، تنظيم و اجراي اين برنامه مشخص ميشود. در اهميت اين برنامه همچنين به اين نكته ميتوان اشاره كرد كه حدود 70% بودجه ارزي مديريت توليد مناطق خشكي را به خود اختصاص ميدهد كه در مراحل مختلف بودجهبندي و هزينه كردن كليه آن كاركنان اداره مهندسي حفاري نقش اول را ايفا ميكنند.
بخش شيمي (مهندسي سیالات حفاری)
گل حفاري مناسب و سيمان لازم جهت پوشش پشت لولههاي جداري با توجه به جنس سازندهاي حفاري شده و نيز فشار هيدروستاتيك اين طبقات و با استفاده از چاههاي مجاور طراحي شده و در آزمايشگاه بخش شيمي در مقياس آزمايشگاهي تهيه و خواص آن بررسي ميگردد. همچنين از ديگر وظايف بخش شيمي دريافت مواد مورد نياز گل و سيمان و كنترل كيفيت آنها است تا از هر حيث جوابگوي نيازهاي عملياتي باشند. اين بخش همواره با اعزام كارشناسان خود به محل چاههاي در حال حفر مشكلات احتمالي گل حفاري را رفع كرده و در بهينهسازي خواص گل حفاري فعاليت مستمر دارد.
واحد برنامه ريزي سيمان بخش شيمي نيز با تهيه برنامه سيمان و تعيين خواص سيمان به منظورهاي گوناگون و نيز پيگيري اجراي عمليات سيمانكاري چاهها انجام وظيفه مينمايد.
ديگر واحد تابعه بخش شيمي كارخانه گل روغني است كه دليل قيمت بالاي گلهاي روغني و لزوم كاهش اين هزينهها ايجاد گرديده تا به جمعآوري گلهاي روغني استفاده شده، پالايش، بهسازي و نگهداري آنها پرداخته و در موقع لزوم به چاههاي ديگر انتقال دهد.
بخش كالا و ابزار در گردش
حفر هر چاه مستلزم بكارگيري صدها قلم كالاي ويژه ميباشد كه هر كدام از مشخصات فني بسيار بالائي برخوردار است. بخش كالاي حفاري مسئوليت طراحي كالاهاي استاندارد و ارزيابي اين كالاها كه از اطراف شركتهاي مختلف جهاني ارائه ميگردند را بعهده دارد. واحد ابزار در گردش اين بخش با تهيه ابزار غيرمصرفي وظيفه دارد تا تمامي ملزومات مورد نياز دكلها را در حين عمليات تأمين و تعهد نمايد.
انواع مته های کاجی
شکل (1)- سایزهای مختلف مته های کاجی
شکل (2)- نمایی از تیغه های مته کاجی نوع دندانه فولادی
